Geschiedenis

Nederlands Hervormde Kerk in Vorchten

De kerk in Vorchten ligt op een donk (terp) die in de middeleeuwen is aangelegd ter bescherming van de bevolking tegen overstromingen van de IJssel. Door de ligging op deze donk is de kerk een blikvanger in het kleine dorpje Vorchten. De kerk bestaat uit verschillende bouwstijlen en het schip is gebouwd vanaf 900 na christus. De naam van de kerk – Johannes de Doper dateert uit de periode 1200, wanneer de kerkelijke gemeente los wordt gemaakt van de kerk van Epe. Uit die periode stamt ook het recht om overleden personen te begraven bij de kerk. Het gotische koor aan de oostzijde van de kerk is hoger dan het schip en is in de 15^e eeuw gebouwd. De toren, het oudste gedeelte van de kerk, met zijruimten vormt één geheel en in de bouwkunde noemt men dat “gereduceerd westwerk”. Het uiterlijk van de toren van voor de 12^e eeuw is bewaard gebleven. De fraai geprofileerde omlijsting van de ingangspartij en bijvoorbeeld de merkwaardig- trapsgewijze afgedekte galmgaten en de rondboog friezen op draagstenen in de noord- en zuidgevel van het westwerk zijn bijzonder voor de overige eenvoud van de kerk. De eigenlijke kerkruimte is van pure eenvoud als onverbrekelijke eenheid met het 12^e eeuws schip en het 15^e -eeuwse koor. Het koor is tijdens de restauratie in 1856 bepleisterd, evenals overige muren in de kerk. Een veel voorkomende vraag betreft het merkwaardige hoogteverschil tussen het gotisch koor en het Romaans schip. Dit is overigens niet specifiek voor Vorchten, maar zien we in veel oude kerken in deze regio. Door de uitbreiding van de erediensten in de middeleeuwen ontstond behoefte aan ruimte en dit werd gezocht in een hoog gotisch koor. Uiteraard zijn er plannen geweest om het Romaans schip ook te verhogen, maar dit is nooit gerealiseerd, mede op basis van financiën en nieuwe inzichten over bouwculturen. Ook doorslaggevend in deze ontwikkeling was natuurlijk ook de Reformatie met zijn totaal ander gebruik van de kerkruimte. De kerk in Vorchten vertoont met het zadeldak veel overeenkomsten met de kerken langs de kust van Friesland, Groningen en zelfs in Duitsland en Denemarken. Het verhaal gaat dat Friese schippers tufsteen aanvoerden vanuit Duitsland en ter kerke gingen langs de IJssel en zo hun invloed uitoefenden op de bouw van de kerk, in casu de verkoop van tufsteen. 

De kerk in Vorchten is een rijksmonument en het oudste gebouw in de gemeente Heerde

Interieur

Het orgel in de kerk dateert uit 1888 en is gebouwd door orgelbouwer Proper in Kampen. In 1965 gerestaureerd door de firma K.B. Blank en Zoon in Utrecht en in 2020 is het orgel gerestaureerd door orgelbouwer Reil in Heerde. Achter het orgelfront bevinden zich nog de trapbomen voor de “orgeltrapper”, die vroeger de blaasbalgen bedienden die voor de nodige lucht moesten zorgen. De preekstoel dateert uit 1630 en is gebouwd van eiken en grenenhout. De banken in de kerk dateren uit 1853 en bestaan uit twee gedeelten (middenschot), omdat in vroeger jaren de mannen en vrouwen gescheiden de eredienst volgden. De overwelvingen in de toren en in de zijruimten zijn goeddeels verdwenen en de openingen op de verdieping vanuit de toren naar de galerijtjes met bakstenen gedicht. Ook is om de toren te bereiken een gat gemaakt in de veldkeien vloer van de klokkenstoel. Hoewel de kerk meerdere keren is gerestaureerd, de laatste keer in 1980, is de authenticiteit van het gebouw bewaard gebleven. Wel zijn voor de wekelijkse eredienst moderne communicatievoorzieningen aangelegd. 

Al eeuwenlang zag de kerk mensen voorbijgaan! Families, schippers via de oude IJsselloop achter de kerk, Noormannen rond het jaar 900, Kruisridders in de periode tussen 1000 en 1200, Beeldenstormers tijdens de Reformatorische tweedeling van het geloof in de 16^e eeuw, Watergeuzen rond 1572, Kozakken in 1813 en de Duitse militairen tijdens de Tweede wereldoorlog. Maar ook onderduikers in de tijd van dominee T.H.L. Fredrikse die op de gewelven van het gotische koor een schuilplaats hadden om aan vervolging te ontkomen. 

Interessant is ook de aanwezigheid van de grafkelder voor de Heeren van Dedem van Vosbergen. Volgens archeologen moet er een ondergrondse verbinding zijn van het gotisch koor naar het voormalig kasteel Zwanenburg. Het is in ieder geval bekend dat een kelder aanwezig is onder de avondmaaltafel in het gotisch koor. In de toren bevindt zich een imposant eikenhouten klokkenstoel. De klok uit 1460 en één uit 1641 van Hendryck ter Horst uit Deventer zijn allang verdwenen. De grootste klok is door de Duitsers tijdens de tweede wereldoorlog meegenomen. De rijksbijdrage voor een nieuwe klok bleek onvoldoende voor een nieuwe klok. De oudste klok werd tenslotte verkocht aan de Nederlands Hervormde gemeente in Ezinge in Groningen en van de opbrengst werd een flinke klok gegoten bij de gebroeders van Bergen in Heiligerlee. Deze klok is 1 meter breed en 1 m hoog heeft als opschrift: Gegoten ter vervanging van de geroofde klok. Vorchten 1950. G. van Werven, A.J. Vos. 

Van maandag tot en met zaterdag luidt de klok om 8.00 uur en om 12.00 uur; op zondag luidt de klok om 9.00 uur voor de voormalige loopgang en om 9.30 uur voor de aanvang van de eredienst. In vroeger tijden was het belangrijk dat de klok om 12.00 uur luidde, omdat dan de boeren en landarbeiders wisten dat de middagmaaltijd opgediend werd; de zg. “Hongerklokke”.

Verlichting

De verlichting in de kerk is ook interessant en is in het verleden ook altijd erg eenvoudig geweest. In 1929 is men direct van kaarsverlichting via houten blokjes op de kerkbanken, overgegaan naar elektrisch licht. Tijdens de traditionele kerstavond eredienst met de kindernevendienst worden de houten blokjes als kaarsenhouder nog gebruikt voor feeërieke verlichting. Bijzonder is ook dat de houten kroon die in kerk hangt in 1980 gevonden is op de kerkzolder, bedolven onder braakballen van Kerkuilen. Deze kroon is gerestaureerd en belegd met bladgoud en doet na 1929 weer dienst als verlichting in de kerk. Op kerstavond worden de kaarsen in deze historische kroon aangestoken. 

Gebruik

Vanaf 1612 is er al een predikant in dienst van de kerkelijke gemeente. De 70 gezinnen tellende kerkelijke gemeente houdt de kerk in stand en sinds 2021 is de predikant twee dagen in vaste dienst. Iedere zondagmorgen is er om 9.30  een eredienst.

Op verzoek is het mogelijk om concerten te organiseren in de kerk.

Kerkhof

Het kerkhof bij de kerk is in beheer bij de kerkrentmeesters en het onderhoud wordt verzorgd door vrijwilligers. 

Pastorie

In het boek “Heerde historisch gezien” lezen wij dat in 1939 een nieuwe pastorie is gebouwd met materiaal van de afgebroken pastorie. De voormalige pastorie zag er anders uit; de achterzijde bestond uit een deel, omdat de voorgangers enkele koeien als bijverdienste hadden. Het honorarium van een voorganger was begin vorige eeuw van dien aard, dat bijverdiensten noodzakelijk waren. Aan de noordzijde van de kerk ligt het zgn. domineesweitje dat in vroeger jaren in gebruik was bij de voorganger. In de tuin van de pastorie staan een plataan en een groene treurbeuk; de ouderdom van deze twee bomen bedraagt meer dan 150 jaar. 

Landschap

Aan de westzijde van de kerk ligt een populieren essenbos. Dit bos markeert een oude IJsselloop. Voor de bedijking van de IJssel in 1300 meanderde de IJssel en was de loop anders dan nu. De schepen konden aanleggen achter de kerk en wanneer zij het voormalige kasteel Zwanenburg passeerden, moesten zij de kasteelheer groeten.

In het boek “Vyfmaal domine en nog altyd een sukkel “ lezen we dat het landschap van de tijd dat dominee G.A. van der Brugghen (1887-1891) in Vorchten voorganger was, drastisch is veranderd.  Het boek geeft een lyrische beschrijving over korenvelden en bloeiende hoogstamboomgaarden. De nieuwe hoogstamboomgaard geeft een weerspiegeling van het verleden in de omgeving van de Vorchter kerk.

Multi Functioneel Centrum “De Verbinding”

In 2016 is in het kader van een subsidie uit het omgevingsfonds van Rijkswaterstaat en de provincie Gelderland het multifunctioneel centrum “De Verbinding” gebouwd. De Verbinding wordt door alle gezindten in Vorchten gebruikt en ook als vergaderruimte verhuurd.  Bij het MFC is een groot parkeerterrein aangelegd, er zijn speelgelegenheden voor de jeugd en er is een nieuwe boomgaard met hoogstamfruitbomen aangelegd. 

Sinds 2017 is de omgeving van de kerk onderdeel van het “Elsvoorderpad”; dit klompenpad heeft een lengte van 11 km en ligt tussen Veessen en Vorchten.

Wanneer het MFC de Verbinding op zondagmiddag is geopend, zal indien mogelijk de kerkdeur open zijn voor gasten die de kerk willen bezoeken.